UNESCO-monument Limes liep dwars door Lunetten (herplaatsing)

Deze week verklaarde UNESCO 2 langgerekte Nederlandse monumenten tot Werelderfgoed, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de (Nedergermaanse) Romeinse Limes. In de Domtoren gingen de vlaggen uit, want beide lopen door Utrecht, maar het zou helemaal feest moeten zijn in Lunetten, want beide kruisen elkaar in ... Lunetten, op de plek waar de Limes het Inundatiekanaal kruist. Op de afbeelding is te zien waar dat is. Ook is enigszins nauwkeurig te zien wie de gelukkigen zijn bij wie hij vrijwel letterlijk door de kelder liep (hij ligt/lag zo'n 50 cm onder het maaiveld).

Over de Waterlinie is al veel bekend in de wijk, over de Limes een stuk minder, want die is volledig onzichtbaar en haar aanwezigheid en precieze loop is pas in 2009 echt vastgesteld. Daarom hieronder een herplaatsing van een artikel op het oude lunetten.nl uit november 2009 hierover, dat met het offline gaan van de oude site niet meer online beschikbaar was. 

Romeinse Limes liep dwars door Lunetten (letterlijke tekst van 11 november 2009)

Loop nu vrijwel exact bekend

Dat de weg die de grens van het Romeinse rijk markeerde, de Limes, deels over Lunettens grondgebied liep, werd al langer vermoed. Enkele jaren terug kwamen medewerkers van boerderij De Koppel erachter dat de weg zeer waarschijnlijk zelfs over het terrein van De Koppel liep en legden daarom een kunstmatige reconstructie van de weg op hun terrein aan. Echter, bewezen was er nog niets, want er was niet gegraven op het terrein. Het betrof slechts een vermoeden op basis van de gedachte dat de weg van Fort Vechten via de kortste route, grotendeels een rechte lijn, naar het Domplein zou hebben gelopen.

Inmiddels hebben archeologen spectaculaire ontdekkingen gedaan in de wijk. De Limesweg is gevonden onder een veldje aan de Olympus nabij de voetbalvelden. Ook nabij knooppunt Lunetten is hij aangetroffen na een grondboring. Een rechte lijn tussen deze twee punten geeft aan hoe de weg zeer waarschijnlijk door de wijk gelopen heeft. (zie bijgaand kaartje). De boringen zijn verricht op basis van gerichte vermoedens over waar de weg kon worden aangetroffen. Al eerder was men erachter gekomen dat de weg niet van fort Vechten naar het Domplein liep, maar richting het huidige Kanaleneiland en Leidsche Rijn, zo laat stadsarcheoloog Herre Wynia weten. Het Domplein lijkt aan een zijtak van de Limes te liggen. Dit betekent dat de vermoedens over de loop uit de tijd van de aanleg van de reconstructie bij De Koppel niet meer helemaal kloppen, hoewel de weg dit terrein wel lijkt aan te doen (overigens wordt het theoretisch nog mogelijk geacht dat er ook nog een rechtstreekse weg vanuit ‘Lunetten’ naar het Domplein bestond, maar hier zijn nog geen concrete aanwijzingen voor)

In Kanaleneiland, het zuidpuntje van Rivierenwijk en Hoograven was men de weg al op het spoor. Op basis daarvan is men begin dit jaar gericht gaan boren aan de Olympus, achter de eerste woningen aan de rechterkant, even voorbij de kantine van DVSU. En met succes, want vrijwel direct boorde men daar raak. Dat boren gaat heel snel. Het is een kwestie van een beperkt terrein waarop men de weg vermoedt systematisch afboren totdat men op een grindlaag stuit, vertelt Bram Jansen, projectleider van het archeologisch adviesbureau RAAP dat de boringen uitvoerde. Meestal lukt dat binnen een dag, vandaar dat omwonenden waarschijnlijk nauwelijks wat van de activiteiten hebben gemerkt. Jansen heeft hooguit een paar passanten gesproken die toevallig hun hond op dat moment uitlieten.

Omdat er in Lunetten in tegenstelling tot Kanaleneiland nooit nieuwe zandlagen zijn opgespoten, ligt de weg hier niet eens zo diep, slechts zo’n 50 centimeter onder het maaiveld. Hoe kan het dan zo’n archeologisch juweeltje tijdens de bouw van Lunetten niet aan het licht gekomen is? Volgens Jansen komt dit doordat de weg, zoals hij nu in de bodem ligt, voor een leek een ‘niet zo opvallend fenomeen’ is. De weg was ook eigenlijk ‘niet meer als wat wij nu kennen als een boerenpad’ van vijf en een halve meter breed met aan weerszijden een ondiepe greppel. Het grinddek is nu in de bodem slechts ‘een laagje van 10 tot 20 centimeter waar redelijk wat grind in zit’, dat de gemiddelde aannemer niet eens opvalt. Na de Romeinse tijd heeft de rivier er immers nog heel wat klei afgezet dat met het grind vermengd is geraakt. Veel grind is ook in de klei getrapt geraakt, of is ooit hergebruikt als bouwmateriaal. De greppels zijn voor een leek al helemaal niet te herkennen. Dat zijn slechts ‘donkere verkleuringen in de bodem’.
Dat de weg niet eerder is ontdekt, heeft ook te maken met het feit dat de weg al heel lang in de bodem is verdwenen. Op de oudste middeleeuwse kaarten, van rond het jaar 1200, na de ontginning, is hij al niet meer terug te vinden.

De weg zelf was overigens niet de absolute grens van het Romeinse Rijk. Dat was de Rijn, maar ook die liep door Lunetten, waar nu het Alpenpad en de Oud-Wulvenbroekwetering lopen. Volgens Jansen ligt het huidige Zwarte Woud dus ‘buiten het Rijk’.

Tot nu toe heeft men slechts op twee punten in Lunetten geboord naar de weg. Voorlopig heeft men op het kaartje een rechte lijn tussen deze twee punten getrokken, om de vermoedelijke loop van de weg weer te geven. Dit hoeft echter niet volledig te kloppen. Volgens Herre Wynia hoeft de weg niet, zoals de meeste mensen denken, helemaal kaarsrecht te hebben gelopen. De weg past zich qua loop immers aan het landschap aan. Een klein heuveltje kan dan al een bochtje tot gevolg hebben. Daarom is ondanks het kaartje met de Google Earth afbeelding nog niet met zekerheid te zeggen wie de gelukkigen zijn wier huis bovenop de Limes staat. Er moet lokaal met een afwijking van 10 tot 20 meter rondom de getekende lijn rekening gehouden worden. Alleen wat betreft de Olympus is het kaartje redelijk nauwkeurig, maar ook hier is nog geen huis aangewezen, zolang het op die plek nog niet daadwerkelijk is aangetoond. Er moet namelijk nog rekening mee worden gehouden dat door verploegingen van het grind de zone waarin grind te vinden is, breder is dan de daadwerkelijke weg.

Er is dus nog nader onderzoek nodig, maar dat gaat zeer binnenkort gebeuren, eind november en begin december al. Voor twee of drie locaties heeft men concrete boorplannen. “Dat gaat gegarandeerd nog leuke dingen opleveren’, aldus Wynia. Als men de precieze loop van de weg in beeld heeft, wil men deze op een of andere wijze gaan visualiseren. Naar de vorm hiervoor wordt nog gekeken.